In de zomer leek de tuin wel een bloemenzee. Onder de uitbundig bloeiende overvloed, waren groentes wel degelijk bezig tot wasdom te komen. Oktober schonk een rijke oogst. We sneden oranje en groene Hokkaido en Muscat de Provence pompoenen, groeven de eerste aardperen op en verzamelden allerlei soorten droogbonen, zoals de vrolijk gespikkelde kiviets- en pronkbonen, maar ook de meer evenwichtig getekende yin yang en heilige boontjes. De kolen vormen intussen een prachtig pallet met roodpaarse spitskolen, dieppaarse boerenkool en donkergroene palmkool. ‘s Ochtends schitteren de dauwdruppeltjes op de bladeren in het warm gele herfstlicht.
Frisgroene steeltjes van groenbemesters als wikke, boekweit, Japanse haver en winterrogge staan te deinen in de wind, op bedden die we al eerder leeg geoogst hebben. De grond laten we zo bedekt mogelijk de winter in gaan. Het is als een beschut dekentje, dat tegelijk goed is voor de structuur van de grond en het uitspoelen van mineralen voorkomt.
Eetbare bloemen die er nog zijn, brengen we naar de keuken om de gerechtjes te sieren. Het is inmiddels speurzoeken, maar we weten precies waar we moeten zijn om bakjes bont te vullen. De tot zaad verworden bloemen, oogsten we om volgend seizoen weer te zaaien. Dan kunnen we onze zintuigen weer volop door de bloemenpracht laten strelen.
Tijdens de drukke dagen van de groenteteelt stond afgelopen voorjaar ineens Kitty op ons pleintje. Ze kwam ons vragen of we wilden meewerken aan de Pompoenchallenge – een wedstrijdje pompoenen kweken in Den Haag, georganiseerd door onze vrienden van Groene Matties. Mensen zouden dan bij ons een pompoenplantje kunnen ophalen, om op thuis op te kweken. In de herfst zou dan het Oogstfeest zijn, een moment om prijzen uit te delen en pompoenen voor de Voedselbank te verzamelen. Kitty gaf ons ook 2 zaden om zelf op te kweken, een Pindapompoen en een Giant. Deze zaadjes zijn met liefde gepoot, tot plantje opgekweekt en op een van onze composthopen geplant. Daar zijn de twee plantjes gestaag uitgegroeid tot een heus oerwoud van blad, met stiekem verstopte pompoenen.
Op 9 oktober verzamelden wij ons naar het Oogstfeest, en een feest was het! Acrobaten, een klimboom, muziek, lekkere hapjes en natuurlijk een hele hoop pompoenen. Wij namen twee kruiwagens vol mee, met daarin 8 Pindapompoenen en één Giant. Onze twee zaadjes, composthoop en toewijding bezorgden ons dan ook 2 prijzen. Behalve verbaasde blikken, oogsten we de eerste prijs met onze Giant. De pukkelige Pindapompoen bezorgde ons de tweede prijs als meest Unieke pompoen. Maar de grootste winst zat in de trots van onze deelnemers en vrijwilligers en het plezier op het geweldige Oogstfeest. Je vindt een uitgebreid verslag van de Groene Matties hier. En je bent ons misschien zelfs tegengekomen in het AD!
7 van onze Pindapompoenen zijn aan de voedselbank geschonken. De laatste Pinda en onze Giant zijn inmiddels in stukjes in de vriezer beland. De komende winter zijn we dus aardig voorzien als de behoefte aan pompoensoep zich voordoet. De zaden zijn gedroogd om komend jaar te delen.
Er breekt een zonnetje door. Ik struin de tuin af naar eetbare bloemen die zo laat in het seizoen nog
dapper bloeien. De keuken van Greens maak ik er blij mee. De wind blaast de laatste bladeren van de
bomen. De bedden op de tuin zijn bedekt met een herfsttapijt. Er staan nog wat goudsbloemen te
stralen. Ook vind ik een enkele bloemetje van het driekleurig viooltje en van komkommerkruid. Aan
de bloei van de Oost-Indische kers en de Afrikaantjes is door de eerste nachtvorst een einde
gekomen.
Ineens zoemt er een grote hommel om me heen. Het beestje strijkt neer op mijn paarsblauwe wollen
vest, kruipt zelfs even in het zakje en hopt langs de goudkleurige knopen. Ik ben verbaasd dat deze
hommel eind november nog een ronde vliegt. Is het een koningin die zich heeft volgegeten een veilig
plekje zoekt om te overwinteren?
Het voelt als een ontmoeting als een dier even zo dichtbij komt. Een paar weken terug waren een
vrijwilliger en een deelnemer in de regen op de tuin aan het werk. Het weer deerde ze niet, in
tegendeel. Plotseling kwam er een donzig roodborstje bij ze zitten. Het diertje vloog niet weg en
hupte onverstoord over de pas gewiede grond. In het voorjaar hadden we een nestje roodborstjes
achter ons huisje op de tuin. Zou het een jong vogeltje van die leg geweest zijn?
Nu de herfst in volle gang is, staan er minder gewassen op de tuin. Typische gewassen van deze tijd zijn venkel, peen, prei, bleekselderij, knolselderij, boerenkool en palmkool. De tomatenplanten hebben we ivm een ziekte leeg moeten plukken. Van de vijf kilo onrijpe tomaten die eraf kwamen, heeft de chefkok van het restaurant salsa verde gemaakt. Bedden die vrij komen, zaaien we in met groenbemester. Dit doen we om de structuur van de grond te verbeteren, om de bodem bedekt de winter in te laten gaan en om stikstof uit de lucht te binden. Er blijken tevens een aantal groenbemesters eetbaar te zijn.
In samenspraak met de chef oogsten we ook een aantal kostelijke bloem-, boomblaadjes en (on)kruiden als berkenblaadjes, duizendblad, afrikaantjes, oi-kers, goudsbloem, vogelmuur en dovenetel. Zo leveren we deze weken nog steeds kleurrijke palletjes en in alle tinten groen gevulde kratjes aan het restaurant. We beleven er veel plezier aan om dit met z’n allen te oogsten. De tuin wordt zo optimaal benut. Toen ik laatst met de producten de keuken binnenkwam, werden de net opgemaakte borden direct door de chef afgemaakt met verse wikke en eetbare bloemetjes. Dat is pas Greens! En psssst… de chef gaat binnenkort zelfs bier brouwen met onze groenbemester boekweit.
Heb je weleens een tak van een eik, esdoorn of roos bekeken en ordening of impulsiviteit ontdekt in de stand van de takken of een kwaliteitssprong in het uiterlijk van de blaadjes? Door fenomenologisch een roos te ontleden, kwamen we erachter dat er veel meer achter een plant schuilgaat, dan je op het eerste gezicht waarneemt. En dat is eigenlijk met de weekspreuken of de zielekalender van Rudolf Steiner net zo. De weekspreuken zijn niet weg te denken bij Mens en Tuin, maar verdieping, handvatten en context was erg welkom voor de dagelijkse praktijk.
Met vier collega’s en de voorzitter van ons bestuur hebben we hier dan ook een scholingsdag over bijgewoond. We raakten verwikkeld in rozenblaadjes, lemniscaten, ritme en ademhaling. We stonden nog eens bewust stil bij het jaarritme en bij het verloop van de seizoenen. Hierin spelen processen van kou/warmte, donker/licht en leven/dood een essentiële rol. Ook de jaarfeesten zijn hier onlosmakelijk mee verbonden. De plantenwereld biedt een ingang door heel goed naar opbouw, naar vorm, naar kleur te kijken. De betekenis van de weekspreuken vind je door om je heen te kijken, na te gaan wat er gaande is in de natuur, door de ademhaling te volgen van de aarde en de kosmos. Maar ook door op te merken wat voor invloed dit heeft op jou als mens en hoe het jou van binnen beweegt. Net als planten, zijn de weekspreuken ook opgebouwd volgens een bepaalde structuur en samenhang. Ook is er contrast te vinden tussen spreuken. Daarbij ademen ze mee met wat er buiten gebeurt en ondertussen gebeurt dat ook in jezelf.
We zijn door deze dag gevoed en geïnspireerd om op een verdiepende manier met de weekspreuken aan het werk te gaan. Om ze te delen met onze deelnemers en vrijwilligers en er met elkaar over in gesprek te gaan. Ieder van ons kan er iets aan ervaren en zich er over verwonderen. Oftewel het is een ingang om ‘de landbouw te vermenselijken en mens te worden aan de landbouw.’
Midden in de zomer was de tuin nog een en al uitbundigheid en vol van groei en bloei. Nu nadert de herfst, zijn de dagen korter, de nachten weer lekker vochtig, glinsteren de bladeren ’s ochtends van de dauw, rijpen gewassen af en begint de tuin weer op z’n retour te raken. Niet per se qua schoonheid, maar er is weer een beweging merkbaar terug de aarde in.
Toen ik op vakantie was, had ik aan een van onze vrijwilligers, die dienst deed als chef-oogst, gevraagd om de kolen nog tot het najaar te laten staan. Hij vond een aantal kolen echter zo groot en mooi dat hij besloot ze te snijden voor de keuken van restaurant Greens. Toen ik half augustus terug kwam op de tuin, kon ik hem alleen maar gelijk geven en afgelopen weken hebben we het gros van de prachtige rode, witte en savooiekolen geoogst, die inmiddels bij Greens in het vat zitten voor zuurkool. De radicchio’s bleven klein dit jaar en omdat ze op schieten stonden, moesten ze bijna allemaal tegelijk van het land. De chef van het restaurant besloot er kimchi van te maken.
Op 28 september wordt van oudsher een oogstfeest gevierd. Het luidt een tijd in van overvloed, waarin de wintervoorraden binnen gehaald worden en groente en fruit worden ingelegd en ingemaakt. Onze tuin is te klein om overvloed te leveren, het is meer een pronktuin realiseerde ik me laatst, maar de afgelopen weken werd veel van de oogst die uit de tuin kwam opgewaardeerd, doordat de chef van Greens het fermenteert of in zoetzuur inlegt. Inmiddels staat er een voorraad kleurrijk gevulde potten te shinen in het restaurant. De kracht van de zomer wordt zo geconserveerd en geconcentreerd om er in het najaar en in de winter van te kunnen eten.
Als mensen kunnen we er een voorbeeld aan nemen door in de Michaelstijd die aanbreekt onze eigen zomeroogst van binnen af te wegen en op basis van die voorraad initiatiefkracht genereren. Op 29 september vieren we het jaarfeest van Sint Michael. De aardeziel begon zich na Sint Jan weer uit de kosmos terug te trekken, deze zogenoemde inademing is nu halverwege. Rond deze tijd van het jaar is het de kunst om, nadat we tijdens de zomer uitbundig ‘buiten onszelf’ zijn geweest, weer naar binnen te keren, zonder dat we hierbij het lijntje met de kosmos hoeven te verliezen. Dit vraagt soms wat wilskracht en durf, want het kan makkelijk zijn om mee te varen op de uiterlijke zintuiglijke zomerse stroom. Het is immers soms maar de vraag wat we van binnen aantreffen, maar in onszelf kunnen we uiteindelijk het kompas vinden om tijdens de donkere, koude en minder kleurrijke maanden koers te houden, om onze gedachtes levendig te houden en ze ‘hart te geven’. Hierdoor kan ons handelen veranderen, omdat we ergens warm voor kunnen lopen, dingen vanuit de grond van ons hart kunnen doen. Michael is hierbij de veerman die op de levende stroom tussen aarde en kosmos beweegt en door stappen van de mens op dit vlak een brug bouwt tussen aarde en kosmos.
